Ο Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών Επιστημών της Ισπανίας, Distinguished Research Professor, Audencia Business School, αναλύει το βιβλίο του Jacques Attali «Peut-on prevoir l’avenir?» (Μπορούμε να προβλέψουμε το Μέλλον;).
- Γενικά
Ο Jacques Attali, σύγχρονος διανοητής της γαλλικής φιλοσοφικής σκέψης, είναι οικονομολόγος, καθηγητής και συγγραφέας. Εκλέχθηκε πρώτος πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας για την αναδόμηση και την ανάπτυξη της Ευρώπης μετά την πτώση του τοίχους του Βερολίνου. Υπήρξε ειδικός σύμβουλος του Γάλλου πρόεδρου Francois Mitterrand κατά τη διάρκεια της θητείας του. Τις τελευταίες δεκαετίες ασχολείται με την αποκρυπτογράφηση του μέλλοντος και τη διερεύνηση των πολλαπλών και διαφορετικών διαστάσεών του από βιβλίο σε βιβλίο.
Για τον Jacques Attali, το να σκεφτείς αρκετά έντονα το μακρινό μέλλον, δημιουργεί ένα συναίσθημα χαράς να ζεις σε αυτό. Τρεις σημαντικοί λόγοι για την πρόβλεψη του μέλλοντος.
- Η πρόβλεψη του μέλλοντος είναι πράξη επικίνδυνη διότι υπάρχει κίνδυνος να ανακαλύψεις την ανάγκη να πραγματοποιήσεις δύσκολες πράξεις τις οποίες θα ήθελες να αγνοήσεις.
- Η πρόβλεψη του μέλλοντος είναι απαραίτητη, όχι τόσο για να υποκύψεις στα προβλήματα, αλλά για να κυριαρχήσεις τους κινδύνους και να αποφασίσεις για την πορεία της ζωής σου.
- Η πρόβλεψη του μέλλοντος είναι πιθανή. Όχι τόσο για μια ολική πρόβλεψη ή ολική γνωριμία, αλλά κυρίως και μέσα σε ορισμένα όρια, για μια περιορισμένη πρόβλεψη.
Εδώ και χιλιετίες οι επιστήμονες χρησιμοποιούν τις ίδιες τεχνικές πρόβλεψης παρά τη μικρή αποτελεσματικότητά τους, που τις καθιστά αβέβαιες. Εδώ και λίγα χρόνια πολύ ισχυροί υπολογιστές θεωρούνται πράγματι ικανοί να προβλέψουν το μέλλον μας.
Ο συγγραφέας στο βιβλίο αυτό προσπαθεί να προβλέψει την ουσία του μέλλοντός μας σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο, αρκεί να ακολουθηθούν πολύ ειδικές διαδρομές οι οποίες θα ανοίξουν νέα μονοπάτια ελευθερίας προς το μέλλον. Θα μας αποκαλύψει λοιπόν τις νέες μεθόδους πρόβλεψης του μέλλοντος.
- Πώς προβλέπει ο συγγραφέας το μέλλον (4ο κεφάλαιο)
Αρχικά ο συγγραφέας πιστεύει ότι το «περίπλοκο των πραγμάτων» οδήγησε τους ανθρώπους να χρησιμοποιούν «μηχανές» για την πρόβλεψη του μέλλοντος, για παράδειγμα: χρηματοοικονομική, υγεία, ασφάλεια, κατανάλωση, παραγωγή. Το κεφάλαιο 4, το πιο ενδιαφέρον της προσέγγισής του αναλύει τη μεθοδολογία του, όπου αναφέρει ότι το μέλλον είναι ζωτικό για τον καθένα, για τους άλλους, για το παρόν αλλά και για τις νέες γενιές.
Κατασκευάζει μια μέθοδο ειδική στο να σκοπεύει να «γράφει», να «ξαναγράφει» διαρκώς, τα διάφορα αφηγήματα του μέλλοντος για τους εξής συμμετέχοντες: τον εαυτό του, οποιονδήποτε άλλο, μια επιχείρηση, ένα κράτος, την ανθρωπότητα ολόκληρη.
Μέθοδος
Τα κύρια συστατικά της μεθόδου είναι τα ακόλουθα.
Α. Ο ορίζοντας της πρόβλεψης: ημέρα, εβδομάδα, μήνας, χρόνος, δεκαετία, ο αιώνας ή και περισσότερο.
Β. Ορίζει πέντε τομείς ανάλυσης του μέλλοντος για κάθε συμμετέχοντα.
- Αναδρομική Πρόβλεψη: περιγράφει την αναλυτική ταυτότητα του συμμετέχοντα, τις σταθερές του, πως εξελίχθηκε στο παρελθόν, πώς αντιμετώπισε απειλές και ρήξεις.
- Ζωτική Πρόβλεψη: κατάσταση της υγείας του συμμετέχοντα, τρόπος ζωής και πώς περιποιείται τον εαυτό του (δημογραφικό πρόβλημα).
III. Περιβαλλοντική Πρόβλεψη: αναλύει το μέλλον των «παικτών του κόσμου», όπως άτομα, επιχειρήσεις, έθνη, οι οποίοι μπορούν να επιδράσουν στο πεπρωμένο του συμμετέχοντα. Ειδικότερα, γίνεται η μελέτη των ακόλουθων παραγόντων: καινοτομίες, κρίσεις, ασθένειες, τρομοκρατικές ενέργειες, πόλεμοι, κ.α.
- Συναισθηματική Πρόβλεψη: σκοπεύει να προσδιορίσει τη μελλοντική συμπεριφορά του συμμετέχοντα σε σχέση με τους παράγοντες που εξακριβώθηκαν ως σημαντικοί κατά την περιβαλλοντική πρόβλεψη. Αυτή η ανάλυση οδηγεί το συμμετέχοντα να ανακαλύψει τις συμμαχίες του, τις φιλίες του, τους ανταγωνιστές του, την ικανότητά του να ωφεληθεί από καινοτομίες, να προστατευτεί από κρίσεις ή βίαιες ενέργειες και τελικά να «σώσει» τις γενεές που ακολουθούν.
- «Προβολική» Πρόβλεψη: αναλύει τα μελλοντικά συμβάντα, γνωστά ή πιθανά, της ζωής του συμμετέχοντα. Αυτός ο τομέας είναι ο πιο εύκολος από τους τέσσερις προηγούμενους, διότι δεν απαιτεί μεγάλη προσπάθεια ανάλυσης. Συνιστά στο να γίνει ένας κατάλογος με τα προβλεπόμενα συμβάντα που προκύπτουν από ένα ημερολόγιο της προσωπικής, επαγγελματικής ή πολιτικής ζωής. Ακολούθως, προστίθενται συμβάντα στα οποία ο συμμετέχοντας θέλει να φτάσει.
Για κάθε τομέα ανάλυσης ο συγγραφέας προτείνει ένα εμπεριστατωμένο ερωτηματολόγιο το οποίο συνδυάζει διαίσθηση και σκέψη, επέκταση και ρήξη (δες σελ. 153-155)
- Μερικά παραδείγματα
Θα αναφερθούν μερικά παραδείγματα από τους πέντε τομείς πρόβλεψης.
Ατομικό μέλλον: Η αναδρομική πρόβλεψη αναφέρεται στην ανάλυση της ταυτότητας του ατόμου, των αξιών του, την αντίδρασή του στις δυσκολίες που συναντά. Η ζωτική πρόβλεψη αναφέρεται στην εξέλιξη της κατάστασης της υγείας του, του τρόπου ζωής του και πώς προστατεύει τον εαυτό του. Η περιβαλλοντική πρόβλεψη αναφέρεται στους παράγοντες που μπορούν να επιδράσουν στη ζωή του, όπως: γονείς, σύντροφοι, παιδιά, οικογένεια, φίλοι, εχθροί, σχέσεις με την εργασία του, πελάτες, υπάλληλοι. Η συναισθηματική πρόβλεψη προσπαθεί να αναλύσει τη συμπεριφορά των παραγόντων που εντοπίσθηκαν στην προηγούμενη ανάλυση. Δηλαδή αν οι παράγοντες αυτοί θα μείνουν πιστοί, τίμιοι ή θα μετατραπούν σε εχθρούς. Επίσης, αυτή η πρόβλεψη θα βοηθήσει ώστε να αποκτήσει το άτομο ικανότητες προστασίας, πρόβλεψης των απειλών και των ρήξεων. Τέλος η «προβολική» πρόβλεψη αναλύει τον τρόπο με τον οποίο το άτομο θα «ριχθεί» μέσα στο μέλλον. Αρχικά, ποια είναι τα συμβάντα που θα εμφανιστούν σίγουρα ή σχεδόν σίγουρα στο χρονικό ορίζοντα που έχει επιλεγεί. Στη συνέχεια, το άτομο θα προσδιορίσει το «σχέδιο» του μέλλοντός του το οποίο θα ακολουθήσει ώστε να επιβιώσει στο εχθρικό περιβάλλον.
Μέλλον της επιχείρησης: Προσδιορίζεται ο χρονικός ορίζοντας της ο οποίος δεν μπορεί να ξεπεράσει τα είκοσι έτη. Συνδέοντας τη λειτουργία της επιχείρησης με τους 5 τομείς πρόβλεψης οι ερωτήσεις που μπορούν να τεθούν είναι.
- Ποια είναι η ταυτότητα της επιχείρησης; Ποιες είναι οι θεμελιώδεις αξίες της;
- Πώς αντέδρασε στο παρελθόν σε απρόβλεπτα γεγονότα; Σε κρίσεις; Σε αποτυχίες; Σε επιτυχίες; Διδάχτηκε από τα λάθη της;
- Σε ποιες ενέργειες προχωρεί για να προστατεύσει την ακεραιότητά της;
- Στο εσωτερικό της, υπάρχει αγάπη για μάθηση; Για προσωπική ανάπτυξη; Ενθαρρύνεται το κριτικό πνεύμα; Υπάρχει όρεξη για αλλαγές;
- Η επιχείρηση προσπαθεί να προβλέψει το μέλλον των ανταγωνιστών της; Των πελατών της; Των προμηθευτών της; Των τεχνολογιών της; Των υπαλλήλων της;
- Η επιχείρηση επεξεργάζεται σενάρια καταστροφής; Ανθρώπινα; Τεχνολογικά; Κοινωνικά; Χρηματοοικονομικά; Ανταγωνιστικά;
- Η επιχείρηση εξακρίβωσε τα συμβάντα που έρχονται; Έχει ένα εικοσαετές πρόγραμμα ή τουλάχιστον πέντε ετών;
- Η επιχείρηση σκέφτεται για νέα επαγγέλματα εφόσον αυτά που έχει εξαφανιστούν από την τεχνολογική πρόοδο;
Πρόβλεψη του μέλλοντος του κράτους: Αρχικά πρέπει να μελετηθούν η ιστορία, η γεωγραφία, η κουλτούρα, η «κουζίνα», η μουσική, κ.α. ενός κράτους (αναδρομική πρόβλεψη). Κατόπιν το δημογραφικό πρόβλημα, η πυραμίδα των ηλικιών, τα σχολεία, τα νοσοκομεία, οι δημόσιες επενδύσεις, η φορολογία, η χρηματοδότηση των συντάξεων και το σύστημα υγείας (ζωτική πρόβλεψη).
Ακολουθεί η ανάλυση των κρατών που μπορούν να επιδράσουν στο υπό μελέτη κράτος. Ανάγκη για ένα κατάλογο των συμμαχιών, των εχθρών και του κοντινού μέλλοντος (περιβαλλοντική πρόβλεψη).
Η συναισθηματική πρόβλεψη αφορά την ικανότητα του κράτους να φιλοξενήσει ξένους – πρόσφυγες, μετανάστες – να αναπτύξει συμμαχίες και να προστατευθεί από απειλές.
Τέλος, η «προβολική πρόβλεψη» αναλύει τον τρόπο με τον οποίο το κράτος «βλέπει» το μέλλον του, πώς σκέφτεται την ταυτότητα του και πώς φαντάζεται να την υποστηρίξει και στη συνέχεια να την ανανεώσει. Δηλαδή, να ορίσει τα μεγάλα ραντεβού με το μέλλον, οι εκλογές, η οργάνωση των μεγάλων διεθνών γεγονότων, κ.α.
Πρόβλεψη του μέλλοντος της ανθρωπότητας: Μερικές ερωτήσεις που αξίζουν να τεθούν.
- Η ανθρωπότητα έχει συνείδηση της ιστορίας της; Είναι περήφανη για αυτήν; Μπορεί να προσδιορίσει την ταυτότητά της;
- Πώς αντέδρασε στο παρελθόν στις εξωτερικές επιθέσεις; Διδάχτηκε από αυτές;
- Τι κάνει για τα μέλη της ώστε να μπορέσουν να μάθουν; Να αναπτυχθούν; Ενθαρρύνει το κριτικό πνεύμα; Την ελευθερία;
- Η ανθρωπότητα είναι έτοιμη να δεχθεί κάθε αλλαγή; Νέα τεχνολογία;
Η ανθρωπότητα έχει «καθαρό βλέμμα» πάνω στον κόσμο; Για τα επόμενα 1, 5, 20, 100 χρόνια;
Η ανθρωπότητα έχει επεξεργαστεί τα σενάρια καταστροφής; Έχει ετοιμάσει εναλλακτικές λύσεις σε κάθε σενάριο καταστροφής;
Στα συμπεράσματά του ο συγγραφέας αναφέρεται στα πλεονεκτήματα της πρόβλεψης και δίνει δύο προτάσεις πολύ διδακτικές και επεξηγηματικές:
- Η πρόβλεψη είναι ο καλύτερος σύμμαχος της ελευθερίας
- Η πρόβλεψη «δίνει» ζωή
