Ανάμεσα στους κλασσικούς, ο Αριστοτέλης έρχεται πάντα να θυμίζει ότι «διὰ γὰρ τὸ θαυμάζειν οἱἄνθρωποι καὶ νῦν καὶ τὸ πρῶτον ἤρξαντο φιλοσοφεῖν» (δηλαδή, «γιατί εξαιτίας της περιέργειας και του θαυμασμού οι άνθρωποι και τώρα και για πρώτη φορά άρχισαν να φιλοσοφούν»). Αλλά και ο πιο «χολερικός» ως ηγετικός χαρακτήρας Περικλής δηλώνει ότι «φιλοκαλοῦμέν τε γάρ μετ’ εὐτελείας καί φιλοσοφοῦμεν ἄνευ μαλακίας» (δηλαδή, «αγαπάμε το ωραίο με απλότητα και φιλοσοφούμε χωρίς μαλθακότητα»). Διαβαίνοντας μέσα από την Ακαδημία του Πλάτωνα, από το «Πανδιδακτήριον» και την «Μαγναύρα» έως τις «έσχατες μέρες» που βιώνουμε, η σημασία της φιλοσοφίας, ως μητέρας των επιστημών, δεν μπορεί να αποτυπωθεί καλύτερα απότι στη διεθνοποιημένη πλέον εποχή μας από την έννοια «Doctor of Philosophy», δηλαδή Διδάκτωρ Φιλοσοφίας, το γνωστό σε όλους μας «Ph.D».
Του Δρ. Αλέξιου-Φώτιου Α. Μεντή*
Ωστόσο, οι πρόσφατες καταλήψεις, πλέον πρόσφατα και στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, οδήγησαν defactoσε ρητή κατάλυση του συνταγματικού δικαιώματος της παιδεία. Αντίστοιχα, η κοινωνία ασχολήθηκε κατά βάση με την εξεταστική περίοδο, ενώ ταυτόχρονα δεν μερίμνησε ουσιαστικά για την απώλεια των γνώσεων, δεξιοτήτων, και φιλοσοφικών ζυμώσεων που λαμβάνουν χώρα στα Πανεπιστήμια. Ευλόγως το ερώτημα που τίθεται είναι: Πώς μπορεί να παραχθεί νέα γνώση στο Ελληνικό Οικοσύστημα; Πώς μπορεί να βιωθεί σε επίπεδο κορεσμού το, κατά τα άλλα, ανεξάντλητο «πάντες ἄνθρωποι τοῦ εἰδέναι ὀρέγονται φύσει»; (δηλαδή, «Όλοι οι άνθρωποι έχουν από τη φύση τους έφεση για γνώση»). Άλλωστε, πόσο πολύ ένας επισκέπτης-ερευνητής από το εξωτερικό ή πολίτες της χώρας που, για ποικίλους λόγους (π.χ., κινητικούς), η στέρηση του σχολείου τούς συνόδευσε μία ζωή, να μπορούν να αποδεχτούν ότι υπήρξαν καταλήψεις;
Ίσως είναι καιρός να αποφασίσουμε τη δημιουργία ενός «οικοσυστήματος μεταπτυχιακών σχολών» (όχι απλώς σπουδών). Το οικοσύστημα αυτό μπορεί να υπερβαίνει τους φόβους μελλοντικών καταλήψεων (αφού δεν θα αποτελούν μέρος των πανεπιστημίων), της καταστροφής της υλικοτεχνικής υποδομής των πειραματικών μοντέλων, της διασπάθισης των ευρωπαϊκών πόρων μέσω της παρεμπόδισης της έρευνας. Οπότε, και συνεκδοχικά, ο κίνδυνος να χαρακτηριστούμε «οι γραφικοί των Βαλκανίων» στο χώρο της έρευνας και ανάπτυξης θα αποφευχθεί εξίσου. Σαφώς το υπάρχον νομοθετικό και ρυθμιστικό πλαίσιο δεν παρέχει προς το παρόν τη σχετική δυνατότητα διότι τα πανεπιστήμια έως τώρα νοούνται εν συνόλω, δηλαδή από το προπτυχιακό έως το μεταδιδακτορικό επίπεδο — επομένως, η νομοθετική ρύθμιση είναι αναγκαία. Παράλληλα η γραφειοκρατία της διοικητικής αυτοτέλειας των διαφόρων φορέων δεν επιτρέπει, προς το παρόν, την ευόδωση ενός κοινού διοικητικού κέντρου των, έως τώρα, ανεξάρτητων, μεταξύ τους φορέων. Ωστόσο, η ιστορία προηγμένων κρατών διδάσκει ότι το παραπάνω είναι εφικτό. Για παράδειγμα, τα πρότυπα των «Εθνικών Ανωτέρων Σχολών» της Γαλλίας και των «Ινστιτούτων Προχωρημένων Ερευνών» των Η.Π.Α. μπορεί να αποτελέσουν οδοδείκτη προς τον δρόμο αυτό. Ακόμα όμως και στην Ελλάδα, τα παραδείγματα της Εθνικής Σχολής Δικαστών, της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης, και της έως πριν μερικά χρόνια, Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, έχουν υπάρξει στην ίδια πλεύση με το παραπάνω σκεπτικό.
Μέσα στο πλαίσιο αυτός σκέψης, η Ανατολική Αττική μπορεί να αποτελέσει μία ελπιδοφόρο λύση για ένα οικοσύστημα παραγωγής γνώσης & επένδυσης σε επίπεδο μεταπτυχιακών σπουδών (στις οποίες περιλαμβάνονται φυσικά και οι διδακτορικές σπουδές). Και αυτό, γιατί στην Ανατολική Αττική υπάρχει σημαντικός αριθμός φορέων, που πρωτοπορεί διεθνώς. Μεταξύ των άλλων, μπορεί κανείς να αναφέρει το Τεχνολογικό Πάρκο Λαυρίου με εξαιρετικές εκκολαπτόμενες εταιρείες που θα επιτρέψουν τα βιομηχανικά διδακτορικά, τα κέντρα δεδομένων κολοσσών της βιομηχανίας των λογισμικών και τα αναδυόμενα κέντρα φαρμακευτικής έρευνας στην περιοχή της Κρωπίας (Κορωπί) και των Σπάτων, το Ερευνητικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών στην περιοχή της Αναβύσσου, το Ινστιτούτο Βιοϊατρικών Ερευνών «Αλέξανδρος Φλέμινγκ» στη Βάρη, τα Κεντρικά Εργαστήρια Δημόσιας Υγείας (ομοίως στην Βάρη), και το Ερευνητικό Κέντρο Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος», τα κέντα οινοποίησης και βιομηχανίας οίνου στα Μεσόγεια, τη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων (στα όρια Βάρης και Κρωπίας), το Νοσοκομείο «Ασκληπιείο Βούλας», καθώς και το Ελληνικό Κέντρο Ευρωπαϊκών Μελετών και Ερευνών στα Λεγραινά Σουνίου.
Όλα τα ανωτέρω συνθέτουν ένα κατάλληλο υπόβαθρο για τη Δημιουργία ενός οικοσυστήματος μεταπτυχιακών σπουδών. Ευρύτερα, μπορεί να αποτελέσουν ένα περαιτέρω εχέγγυο για την διασφάλιση του «HomoAcademicus» (δηλαδή, του «Ακαδημαϊκού Ανθρώπου») στην επερχόμενη εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, του «6G», και της μάθησης μέσω διαδικτύου και μέσω bootcamps. Ας δούμε, επομένως, την Ελλάδα έχοντας κατά νου τους Έλληνες του «braindrain» (δηλαδή, της «φυγής ταλέντων») δημιουργώντας τις υποδομές για «braingain» (δηλαδή, της «ανάκτησης ταλέντων»), κάνοντας ο καθένας την υπέρβασή του για ένα καλύτερο μέλλον στην χώρα. Για να δανειστώ το παλιό motto, «ο καλύτερος τρόπος για να προβλέψουμε το μέλλον είναι να το δημιουργήσουμε». Ένα τέτοιο οικοσύστημα αξίζει σαφώς τον κόπο! Διότι σαφώς κανείς αναγνωρίζει το ψυχικό τραύμα της νιότης και το θυμό που μπορεί να εμφωλεύει για το αβέβαιο μέλλον, αλλά οι τάσεις καταστροφής του δημόσιου βίου και των δημόσιων κτηρίων που βλέπουμε πλέον παγκοσμίως γίνονται άκρως δυσλειτουργικές για την κοινωνία, την οικονομία, την παραγωγική πρόοδο, και την προσέλκυση επενδύσεων.
* Ιατρός και Δρ. Ιατρικής, Αποφοίτου του Πανεπιστημίου Αθηνών, της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, και του Πανεπιστημίου Johns Hopkins.
