Ζούμε σε έναν κόσμο που από απόσταση μοιάζει ομοιογενής και ενιαίος. Η «Παγκοσμιοποίηση» τείνει προς αυτή την οπτική, προϋποθέτοντας και ενθαρρύνοντας ομοιογενείς συμπεριφορές. Είναι όμως αυτό που θέλουμε από τους Μάνατζέρ μας;
Μία προσεκτικότερη ματιά μάς αποκαλύπτει μια αρκετά διαφορετική εικόνα. Όχι μόνον ο κόσμος δεν είναι ομοιογενής, αλλά αποτελείται από κάθε λογής διαφορετικούς κόσμους. Δεν θα έπρεπε λοιπόν να ενθαρρύνουμε τους Μάνατζέρ μας να γνωρίσουν αυτούς τους κόσμους, να αποκτήσουν περισσότερες εμπειρίες; Με άλλα λόγια, δεν θα έπρεπε να γνωρίσουμε και άλλους κόσμους -άλλες συνθήκες, συνήθειες, κουλτούρες- ώστε να κατανοήσουμε και να γνωρίσουμε καλύτερα το δικό μας; Για να παραφράσουμε τα λόγια του T.S. Eliot, δεν πρέπει να εξερευνούμε ακατάπαυστα ώστε να επιστρέψουμε στην πατρίδα και να τη γνωρίσουμε για πρώτη φορά πραγματικά; Αυτή είναι η Πραγματιστική Σκέψη.
Η Πραγματιστική Σκέψη δεν απαιτεί παγκόσμια κάλυψη, όπως και η παγκόσμια κάλυψη δεν οδηγεί κατ’ ανάγκη στην πραγματιστική σκέψη. Η παγκόσμια κάλυψη δεν εξασφαλίζει ούτε καν παγκόσμια οπτική, δεδομένου ότι οι Μάνατζερ τόσων πολλών «πολυεθνικών» εταιρειών είναι δεμένοι με την Κουλτούρα της χώρας της Μητρικής Εταιρείας. Υπάρχουν όμως εταιρείες που δείχνουν να συνδυάζουν την Πραγματιστική Σκέψη με την παγκόσμια κάλυψη. Ένα παράδειγμα είναι η Shell. Φυσικά η Shell έχει μακρόχρονη διεθνή παρουσία, όμως εξαιτίας των κοινωνικών πιέσεων και του γεγονότος πως η Κεντρική της Διοίκηση συνδυάζει δύο διαφορετικές κουλτούρες (Ολλανδική και Βρετανική), η εταιρεία κατορθώνει να προσαρμόζει και να ενσωματώνει κοινωνικά, περιβαλλοντικά, και οικονομικά τις θυγατρικές της σε όλο τον κόσμο. Πρέπει να ανακαλύψει και να αντλήσει πετρέλαιο χωρίς να παραβιάσει τα δικαιώματα των κατοίκων των χωρών στις οποίες βρίσκονται οι πετρελαιοπηγές και πρέπει να διυλίσει και να διακινήσει το πετρέλαιο με σεβασμό προς το περιβάλλον. Σήμερα ίσως φαίνεται φυσιολογικό, σκεφτείτε όμως πώς λειτουργούσαν παλαιότερα εταιρείες σαν τη Shell.
Το συμπέρασμα είναι ότι αν και οι « Διεθνείς» Μάνατζερ μπορεί να περνούν πολύ χρόνο στους αιθέρες -και όχι μόνον κυριολεκτικά- αποκτούν Πραγματιστική Σκέψη μόνο όταν τα πόδια τους πατούν στέρεα στην εκλεκτική εμπειρία. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να βγουν από τα γραφεία τους, έξω από τους πύργους τους, να ζήσουν εκεί που παράγονται τα προϊόντα, εκεί που εξυπηρετούνται οι πελάτες, εκεί που το περιβάλλον απειλείται.
Φυσικά η στροφή από την παγκόσμια στην πραγματιστική προοπτική δεν είναι εύκολη. Στο μυθιστόρημα «Shogun» του James Clavell, η Γιαπωνέζα ηρωίδα λέει στον Βρετανό εραστή της, ο οποίος έχει σαστίσει από την ξένη γι αυτόν κουλτούρα της Ιαπωνίας του 17ου αιώνα, «Είναι πολύ απλό ‘ντζιν-σαν. Απλά άλλαξε την αντίληψη που έχεις για τον κόσμο». Απλά!
Ίσως όμως δεν είναι τόσο δύσκολο όσο φαίνεται. Ένας τρόπος για να ξεκινήσει κανείς (όπως και στο μυθιστόρημα) είναι η εμβάπτιση σε ένα ξένο πλαίσιο: Να μπει κανείς στον κόσμο του άλλου χρησιμοποιώντας τον ως καθρέπτη του δικού του κόσμου. «Πώς μπορείς να οδηγείς σ’ αυτή την κυκλοφορία;» ρώτησε μία Αμερικανίδα Μάνατζερ της Lufthansa τον Ινδό συνάδελφό της όταν επισκέφθηκε την Ινδία. «Απλά ακολουθώ τη ροή της κίνησης!» ήταν η απάντησή του. Να το πρώτο μάθημα! Οι δρόμοι της Ινδίας δεν είναι χαοτικοί, απλώς λειτουργούν με διαφορετική λογική. Όταν το συνειδητοποιήσεις έχεις κάνει το πρώτο βήμα προς την πραγματιστική σκέψη. Ένας Ρώσος Μάνατζερ του Ερυθρού Σταυρού, με σημαντική εμπειρία από τον Τρίτο Κόσμο, είδε στην Ινδία έναν σωρό από λάστιχα αυτοκινήτων που στην κορφή του ήταν τοποθετημένος ένας μεγάλος μαύρος σταυρός που έγραφε: «Μελανός Σταυρός: Κλινική Ελαστικών Αυτοκινήτων». Ξαφνιάστηκε από τον τρόπο που ένα τόσο οικείο σύμβολο είχε χρησιμοποιηθεί σε ένα εντελώς διαφορετικό πλαίσιο. Όπως σχολίασε, «Για μια ακόμη φορά η Ινδία μου υπενθύμισε πόσο αλληλεξαρτώμενοι, παρόμοιοι, και την ίδια στιγμή διαφορετικοί είναι οι κόσμοι μας». Αυτή είναι η Πραγματιστική Σκέψη: Η ματιά στο διαφορετικό εξωτερικό περιβάλλον, που οδηγεί σε διαφορετική εσωτερική θεώρηση. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η πραγματιστική σκέψη βοηθά ώστε να τοποθετηθεί η στοχαστική σκέψη στο ευρύτερο πλαίσιο.
Η διαχείριση του ευρύτερου πλαισίου σημαίνει διαχείριση στο όριο – ανάμεσα στην εταιρεία και στους διάφορους κόσμους που την περιβάλλουν: κουλτούρες, κλάδοι, εταιρείες. Όπως έγραψε και ο Ray Raphael στο βιβλίο του «Edges»:
Όπως λένε οι βιολόγοι, τα περισσότερα από τα σημαντικά πράγματα συμβαίνουν στις παρυφές – το σημείο όπου ενώνεται το δάσος με την πεδιάδα, η γη με τη θάλασσα. Σ’ αυτά τα σημεία οι έμβιοι οργανισμοί αντιμετωπίζουν δυναμικές συνθήκες που οδηγούν σε απερίγραπτη ποικιλότητα
Πέρα όμως από την ποικιλότητα, στα σημεία αυτά υπάρχει περισσότερη ένταση. Για παράδειγμα, καθώς η χλωρίδα των λιβαδιών πλησιάζει τους δασότοπους συναντά όλο και περισσότερο δυσμενείς συνθήκες: Το φως του ήλιου ελαττώνεται, το έδαφος γίνεται λιγότερο ευνοϊκό. Υπάρχει ακόμη ο ανταγωνισμός με άλλα είδη δέντρων και θάμνων. Με λίγα λόγια, μπορεί οι παρυφές να σφύζουν από ζωή, αλλά κάθε μορφή ζωής πρέπει να δώσει μάχη για τη δική της.
Δεν είναι, λοιπόν, καθόλου περίεργο που οι Μάνατζερ πρέπει να διαθέτουν εμπειρία του κόσμου. Πρέπει να λειτουργήσουν στο σημείο όπου η εταιρεία συναντάται με το ευρύτερο πλαίσιο – και να αντιμετωπίσουν τους πελάτες τους όχι ως «πελάτες διαφοροποιημένων αγορών», αλλά ως διαφορετικούς ανθρώπους, που ζουν σε διαφορετικά μέρη, και αγοράζουν και χρησιμοποιούν προϊόντα με το δικό τους ξεχωριστό τρόπο.
