Δύο δυνάμεις επιτρέπουν στον άνθρωπο να επιβιώνει και να επιτυγχάνει τους στόχους του, η δύναμη της μάθησης και η δύναμη της προσαρμογής.
Η αρχική σημασία του ρήματος ΜΑΝΘΑΝΩ είναι ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΟΜΑΙ/ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΩ και η αρχική σημασία του ΠΡΟΣΑΡΜΟΖΟΜΑΙ είναι ΕΝΑΡΜΟΝΙΖΟΜΑΙ ΜΕ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΩΣΤΕ ΝΑ ΑΠΟΚΤΗΣΩ ΤΙΣ ΑΝΑΓΚΑΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΕΠΙΛΥΣΩ. Να το επιλύσω μέσω της διάνοιάς μου. Ο Αριστοτέλης ορίζει τη διάνοια ως την απόσταση που διανύει ο νους μεταξύ του προβλήματος και της λύσης.
Από αρχαιοτάτων χρόνων τις δύο απαραίτητες αυτές δυνάμεις οι Έλληνες τις εξασφάλιζαν μέσω της ΠΑΙΔΕΙΑΣ και της ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ. Τι σημαίνει όμως παιδεία; Ο Πλάτων στο έργο του «Νόμοι 659D» δίνει τον ακόλουθο ορισμό της παιδείας: «ΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΝ ΕΣΘ’ Η ΤΩΝ ΠΑΙΔΩΝ ΟΛΚΗ ΤΕ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΥΠΟ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΛΟΓΟΝ ΟΡΘΟΝ ΕΙΡΗΜΕΝΟΝ ΤΟΙΣ ΕΠΙΕΙΚΕΣΤΑΤΟΙΣ ΚΑΙ ΠΡΕΣΒΥΤΑΤΟΙΣ ΔΙ ΕΜΠΕΙΡΙΑΝ ΣΥΝΔΕΔΟΓΜΕΝΩΝ ΩΣ ΟΝΤΩΣ ΟΡΘΩΣ ΛΟΓΟΣ ΕΣΤΙΝ».
Σε ελεύθερη απόδοση λέει ότι παιδεία είναι η έλξη και καθοδήγηση των παιδιών προς τον από τον νόμο οριζόμενο ως ΟΡΘΟΝ ΛΟΓΟΝ που έχει τη σύμφωνη γνώμη των πλέον λογικών , ώριμων και έμπειρων πολιτών ότι πράγματι είναι ο ΟΡΘΟΣ. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ορθός λόγος είναι εκείνος που μας οδηγεί σε πράξεις που δεν έχουν καμία παρενέργεια ούτε για εμάς ούτε για τους άλλους, δηλαδή μας οδηγεί σε ενάρετες πράξεις , στην αρετή που είναι « ΤΟ ΒΟΥΛΕΣΘΑΙ ΠΡΑΤΕΙΝ ΤΟ ΑΓΑΘΟΝ».
Ποια ήταν η ενδεδειγμένη μέθοδος διδασκαλίας και μεταδόσεως της παιδείας; Προφανώς ήταν η χρήση των τρόπων μάθησης που είναι οι ακόλουθοι δώδεκα: ΠΑΙΖΕΙΝ-ΕΡΓΑΖΕΣΘΑΙ-ΕΠΟΠΤΕΥΕΣΘΑΙ-ΜΙΜΗΣΘΑΙ-ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΙΝ-ΑΝΤΙΤΙΘΕΣΘΑΙ-ΣΥΝΘΕΤΕΙΝ-ΣΥΓΚΡΙΝΕΙΝ ΕΠΑΓΕΙΝ/ΑΠΑΓΕΙΝ-ΚΡΙΝΕΙΝ/ΕΛΕΓΧΕΙΝ-ΜΑΙΕΥΕΙΝ-ΔΙΑΛΕΓΕΣΘΑΙ.
Ο τελευταίος μάλιστα τρόπος «ΤΙΘΕΤΑΙ ΩΣΠΕΡ ΘΡΙΓΚΟΣ ΤΟΙΣ ΜΑΘΗΜΑΣΙΝ». Ο θριγκός είναι το γείσωμα, το τελείωμα του κτιρίου, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να χρησιμοποιείται αφού έχουν προηγουμένως χρησιμοποιηθεί όλοι οι άλλοι τρόποι.
Παρατηρούμε ότι στους τρόπους μάθησης δεν περιλαμβάνεται το διάβασμα και η ατομική προσπάθεια απόκτησης γνώσης, ίσως γιατί η γνώση προηγείται λογικά της ανάγνωσης. Ο Βακχυλίδης είχε τονίσει ότι «ΕΤΕΡΟΣ ΕΞ ΕΤΕΡΟΥ ΣΟΦΟΣ ΤΟ ΤΕ ΠΑΛΑΙ ΤΟ ΤΕ ΝΥΝ ΟΥΔΕ ΓΑΡ ΡΑΣΤΟΝ ΠΥΛΑΣ ΑΡΡΗΤΩΝ ΕΠΕΩΝ ΕΞΕΥΡΕΙΝ». Πράγμα που σημαίνει η σοφία αποκτάται με τη συναναστροφή, τη συζήτηση και τη συνεργασία με άλλους ανθρώπους παρομοίων ενδιαφερόντων και ότι αυτό ίσχυε ανέκαθεν, και το αιτιολογεί, γιατί δεν είναι εύκολο να ανακαλύψει κάποιος μόνος του τις πύλες που θα τον οδηγήσουν σε γνώσεις που δεν έχουν ακόμη ανακαλυφθεί. Τώρα σχετικά με τις … ΠΥΛΕΣ ΑΡΡΗΤΩΝ ΕΠΕΩΝ, δηλαδή των λόγων που δεν έχουν ακόμα ειπωθεί είναι μεγάλο θέμα που ίσως μας απασχολήσει στο μέλλον.
Τέλος σχετικά με την επιμόρφωση, δηλαδή τη δια βίου μάθηση, όπως συνηθίζεται να τη λέμε σήμερα, είναι επιβεβλημένη γιατί θα ήταν περιττή μόνο αν ήταν βέβαιο ότι ο άνθρωπος κατάκτησε το σύνολο των γνώσεων του σύμπαντος.
Εξ άλλου είναι γνωστό ότι η συνεχής ενημέρωση και η επικαιροποίηση των γνώσεων ήταν πάντα απαραίτητη και μάλιστα ο… ΤΕΧΝΩΜΕΝΟΣ ΝΟΥΣ τον οποίο αναφέρει ο Αριστοτέλης θα πρέπει να στηρίζεται σε εμπεδωμένες γνώσεις που έχουν γίνει αναφαίρετο στοιχείο της προσωπικότητας και της μνήμης… ΕΔΕΙ ΕΝ ΤΗΙ ΨΥΧΗΙ ΑΥΤΑ ΚΑΙ ΜΗ ΕΝ ΤΟΙΣ ΧΑΡΤΙΟΙΣ ΓΡΑΦΕΙΝ, όπως έλεγε ο Διογένης ο Λαέρτιος.
Για το λόγο αυτό η αττική παιδεία χαρακτηρίζονταν από τη συνεχή και άοκνη προσπάθεια για γνώσεις επί παντός επιστητού για όσους είχαν τη διάθεση και οικονομική δυνατότητα… ΠΡΩΤΑΙΤΑΤΑ ΕΙΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΝ ΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΑΡΞΑΜΕΝΟΙ ΦΟΙΤΑΝ, ΟΨΑΙΤΑΤΑ ΑΠΑΛΛΑΤΟΝΤΑΙ. Δηλαδή άρχιζαν τα μαθήματα σε μικρή ηλικία και σταματούσαν σε μεγάλη. Αυτά έκαναν τη δημοκρατική Αθήνα να έχει σχολές όπως η Ακαδημία του Πλάτωνος, το Λύκειο του Αριστοτέλους και πολλές άλλες και να χαρακτηρίζονται ως …ΚΟΙΝΟΝ ΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΟΝ ΠΑΣΙΝ ΑΝΘΡΩΠΟΙΣ ή ΠΡΥΤΑΝΕΙΟΝ ΣΟΦΙΑΣ ή ΕΛΛΑΔΟΣ ΕΡΕΙΣΜΑ.
