Σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), και τη τυπολογία της Παγκόσμιας Τράπεζας, το επικρατέστερο συνταξιοδοτικό σύστημα που εφαρμόζουν οι περισσότερες χώρες με αποδεδειγμένα αποτελέσματα αναφορικά με το ποσοστό αναπλήρωσης των συνταξιούχων στο εισόδημα τους, βασίζεται στο μοντέλο των 3 πυλώνων λειτουργείας.
Γράφει ο Νίκος Μωράκης
Ποιοι είναι αυτοί οι 3 πυλώνες και πως λειτουργούν;
Το σύστημα 3 πυλώνων αποτελείτε από:
- Τη Δημόσια Κοινωνική Ασφάλιση (υποχρεωτική)
- Την Επαγγελματική Ασφάλιση (προαιρετική)
- Την Ιδιωτική Ασφάλιση (προαιρετική)
Ο συνδυασμός και των 3 πυλώνων ασφάλισης, υποθετικά, αποδίδει το μεγαλύτερο ποσοστό συνταξιοδοτικής αναπλήρωσης δηλαδή μας εξασφαλίζει ότι όταν έρθει η ώρα να συνταξιοδοτηθούμε, το εισόδημά μας, θα παραμείνει το ίδιο ή σχεδόν το ίδιο με το εισόδημα μας όταν εργαζόμασταν. Και μπορεί στο παρελθόν ο πρώτος πυλώνας, αυτός της Δημόσιας Κοινωνικής Ασφάλισης να «έπαιζε μπάλα μόνος του» με ποσοστό συνταξιοδοτικής αναπλήρωσης που έφτανε το 95,7% όμως πλέον αυτές οι αποδόσεις δεν μπορούν να εξασφαλιστούν. Το συγκεκριμένο ποσοστό, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία, έχει υποχωρήσει στο 49,9% δίνοντας έδαφος και στους υπόλοιπους 2 πυλώνες του συστήματος να καλύψουν συμπληρωματικά & προαιρετικά, το συνταξιοδοτικό εισόδημα έτσι ώστε να διατηρήσουν ισορροπημένο το βιοτικό μας επίπεδο.
Αυτός είναι και ο λόγος που τα τελευταία χρόνια οι δύο συγκεκριμένοι πυλώνες μαζί με τους κλάδους και τους οργανισμούς που τους αντιπροσωπεύουν (Επαγγελματικά Ταμεία Ασφάλισης & Ασφαλιστικές Εταιρείες) αποκτούν όλο ένα και περισσότερο έδαφος & λόγο στο συνταξιοδοτικό σύστημα.
1ος Πυλώνας: Δημόσια Κοινωνική Ασφάλιση.
Ο κάθε εργαζόμενος που δεν δουλεύει μαύρα, (αδήλωτη εργασία) μαζεύει ένσημα & πληρώνει υποχρεωτικά ασφαλιστικές εισφορές (μέσω της εργοδοσίας του ή ως ελεύθερος επαγγελματίας) προκειμένου όταν φτάσει σε ηλικία συνταξιοδότησης το κράτος να του εξασφαλίσει ένα εγγυημένο εισόδημα. Αυτή η παροχή του δημόσιου συστήματος κύριας και επικουρικής ασφάλισης, διασφαλίζειστον Έλληνα εργαζόμενο το ελάχιστο επίπεδο διαβίωσης για τα «χρυσά του χρόνια». Η συγκεκριμένη υποχρεωτική ασφάλιση, εμπερικλείει τις κύριες και επικουρικές συντάξεις, τα εφάπαξ και κάθε μορφής επιδόματα και παροχές κοινωνικού χαρακτήρα. Οι συντάξεις που παρέχονται μέσα από τον πρώτο πυλώνα χρηματοδοτούνται συνήθως μέσα από ένα διανεμητικό σύστημα (Pay-As-You-Go, όπου οι εισφορές των εργαζόμενων και επιχειρήσεων χρηματοδοτούν τις τρέχουσες συντάξεις).
2ος Πυλώνας: Επαγγελματική Ασφάλιση
Η Επαγγελματική Ασφάλιση αφορά συντάξιμες παροχές που συσσωρεύονται, χάρη σε ένα κεφαλαιοποιητικό σύστημα εισφορών, σε ατομικούς λογαριασμούς, με δέσμευση του εργοδότη, με ή χωρίς τη συμμετοχή του. Σε αυτόν τον πυλώνα ανήκουν και τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης(ΤΕΑ) εκ των οποίων κάποια παρέχουν και άλλες καλύψεις, όπως ασθενείας και πρόνοιας. Ειδικότερα, αντίθετα με τον πρώτο πυλώνα, στον δεύτερο πυλώνα προσφέρεται μέσω των κατάλληλων μηχανισμών, πρόσβαση στις χρηματοπιστωτικές αγορές και δίνεται έμμεσα η δυνατότητα επένδυσης στον δικαιούχο. Τα ΤΕΑ χορηγούν, κατά κανόνα, συνταξιοδοτικές παροχές οι οποίες – κατά την συντριπτική πλειοψηφία- λαμβάνουν τη μορφή της εφάπαξ παροχής, όσον αφορά τα περισσότερα ΤΕΑ προαιρετικής συμμετοχής των εργαζομένων. Τα ΤΕΑ είναι προαιρετικά, αλλά κατ’ εξαίρεση υπάρχουν τέσσερα ΤΕΑ υποχρεωτικής ασφάλισης. Διαβάστε εδώ ποια είναι αυτά και γιατί είναι υποχρεωτικά σε σχέση με τα υπόλοιπά.
3ος Πυλώνας: Ιδιωτική Ασφάλιση
Η Ιδιωτική Ασφάλιση είναι και αυτή προαιρετική και λειτουργεί συμπληρωματικά προς τη Δημόσια Κοινωνική & Επαγγελματική Ασφάλιση. Έχει κεφαλαιοποιητικό χαρακτήρα και παρέχεται συνήθως μέσω των ιδιωτικών ασφαλιστικών επιχειρήσεων οι οποίες προσφέρουν συνταξιοδοτικά προγράμματα με σταθερό ή κυμαινόμενο επιτόκιο. Ασφαλιστικές εταιρείες όπως οι Εθνική Ασφαλιστική, NN, Generali, Eurolife FFH, Interamerican, Allianz, Ευρωπαϊκή Πίστη & Groupama έχουν συνταξιοδοτικά και επενδυτικά προγράμματα τα οποία σκοπό έχουν να αυξήσουν το ποσοστό συνταξιοδοτικής αναπλήρωσης.
Συνοπτικά, παρά την ποικιλία των κριτηρίων ανά χώρα, τα βασικά χαρακτηριστικά των 3 πυλώνων έχουν ως εξής (στοιχεία από τη μελέτη ΙΟΒΕ για λογαριασμό της ΕΛ.Ε.Τ.Ε.Α.):
Χαρακτηριστικά των τριών «πυλώνων» ενός συνταξιοδοτικού συστήματος
1ος Πυλώνας: Δημόσια Κοινωνική Ασφάλιση (υποχρεωτική)
- Υποχρεωτικός
- Συχνά διανεμητικό σύστημα χρηματοδότησης (Pay-As-You- Go)
- Τριμερής χρηματοδότηση από το κράτος, τους εργοδότες και τους εργαζόμενους
- Αναδιανεμητικός χαρακτήρας συμπληρωματικός του ανταποδοτικού
- Διαχείριση και παροχή από δημόσια ασφαλιστικά ταμεία, εγγύηση από το κράτος
2ος Πυλώνας: Επαγγελματική Ασφάλιση (προαιρετική)
- Υποχρεωτικός (4 συγκεκριμένα ταμεία) ή προαιρετικός (συνήθως)
- Κεφαλαιοποιητικό σύστημα ατομικής συνταξιοδοτικής αποταμίευσης
- Με δέσμευση εργοδότη, με ή χωρίς συμμετοχή του
- Παροχή από μη κερδοσκοπικά επαγγελματικά ταμεία
- Φορολογικά κίνητρα στις εισφορές και τις παροχές
3ος Πυλώνας: Ιδιωτική Ασφάλιση (προαιρετική)
- Προαιρετικός
- Κεφαλαιοποιητικό σύστημα ατομικής ή ομαδικής συνταξιοδοτικής αποταμίευσης
- Χωρίς απαραίτητη συμμετοχή του εργοδότη
- Διαχείριση και παροχή από ιδιωτικές εταιρείες ασφάλισης
- Φορολογικά κίνητρα στις εισφορές και τις παροχές
Βασικές Διαφορές των 3 πυλώνων Ασφάλισης
Από τις πλέον χαρακτηριστικές διαφορές είναι ότι ο 1ος πυλώνας χρησιμοποιεί διανεμητικό σύστημα χρηματοδότησης, ενώ ο 2ος το κεφαλαιοποιητικό, παρά την ύπαρξη ορισμένων ταμείων που χρησιμοποιούν (ακόμη) σε συνδυασμό διανεμητικό και κεφαλαιοποιητικό σύστημα (υβριδικά, για παράδειγμα με νοητή κεφαλοποίηση- Notional Defined Contribution (NDC).
Σε κάθε περίπτωση, ο κάθε πυλώνας στοχεύει να ανταπεξέλθει σε διαφορετικό είδος κινδύνων ώστε να προστατεύεται καλύτερα το εισόδημα των εργαζομένων (και συνεπώς προκύπτει και ο συμπληρωματικός χαρακτήρας των παροχών των πυλώνων). Ειδικότερα, το είδος των κινδύνων που επιχειρεί να αντιπαρέλθει ο 1ος πυλώνας είναι κυρίως ο δημογραφικός και ο δημοσιονομικός, ο 2ος πυλώνας (κυρίως) τον κίνδυνο αγοράς και προσδόκιμου ζωής, και ο 3ος τον κίνδυνο αντισυμβαλλομένου και κίνδυνο αγοράς.
Από τη μία πλευρά, τα διανεμητικά συστήματα Pay-As-You-Go διαφοροποιούνται μεταξύ τους ανάλογα με το εάν είναι:
- προκαθορισμένων παροχών (Defined Benefit – DB),
- προκαθορισμένων εισφορών (Defined Contribution – DC)
- ή (όπως το υβριδικό σύστημα) νοητά καθορισμένων εισφορών (Notional Defined Contribution – NDC),
ανάλογα με το εάν περιλαμβάνουν ελάχιστη βασική σύνταξη, καθώς και ανάλογα με το βαθμό ανταποδοτικότητας ή αναδιανομής των παροχών ως προς τις εισφορές.
Από την άλλη, τα κεφαλαιοποιητικά συστήματα χαρακτηρίζονται από ατομικούς λογαριασμούς αποταμίευσης των εισφορών των ασφαλισμένων που συσσωρεύουν αποθεματικά τα οποία επενδύονται και διαμορφώνουν τις μελλοντικές παροχές.
Διαβάστε επίσης: Γιατί όλοένα και περισσότερες εταιρείες ιδρύουν Επαγγελματικά Ταμεία
Η κεφαλαιοποιητική διάσταση διαφοροποιείται ανάλογα με το εάν είναι υποχρεωτική ή προαιρετική, ανάλογα με το εάν παρέχεται από δημόσιους ή/και ιδιωτικούς φορείς, ανάλογα με το είδος των φορολογικών κινήτρων, καθώς και με το εάν η συμμετοχή του εργοδότη είναι υποχρεωτική ή προαιρετική. Αυτά τα δύο βασικά είδη συστημάτων – κεφαλαιοποίησης και διανομής – μπορούν να συνυπάρχουν σε ένα βαθμό σε συστήματα τα οποία ονομάζονται υβριδικά, αν και η ονοματολογία εξειδικεύεται αναλόγως με το μόρφωμα. Τέτοια συστήματα υπάρχουν σε ένα βαθμό και στο ελληνικό ασφαλιστικό σύστημα.
Η ανάγκη για μεγαλύτερη συμμετοχή στην Επαγγελματική & Ιδιωτική Ασφάλιση
Στο τρέχον σύστημα των 3ων πυλώνων που λειτουργεί στη χώρα μας, η συνεισφορά του κεφαλαιοποιητικού χαρακτήρα (Επαγγελματικά Ταμεία & Ιδιωτική Ασφάλιση) παρουσιάζει εξαιρετικά μικρή διείσδυση. Σύμφωνα με δεδομένα του 2019, οι κεφαλαιοποιητικοί πυλώνες (2ος και 3ος) αντιστοιχούν σε μόλις 1% (η επαγγελματική ασφάλιση) και 4% (η ιδιωτική ασφάλιση) αντίστοιχα, των εισφορών που πληρώνονται συνολικά για συντάξεις ανά έτος. Ο υποχρεωτικός δημόσιος διανεμητικός πυλώνας στην Ελλάδα απορροφά περίπου το 95% των συνολικών εισφορών που καταβάλλονται για σύνταξη κάθε έτος
Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ του διανεμητικού και του κεφαλαιοποιητικού χαρακτήρα;
Διανεμητικό μοντέλο
- Οι συνταξιοδοτικές εισφορές που εισπράττονται από τους σημερινούς εργαζόμενους κατανέμονται στους σημερινούς συνταξιούχους ως παροχές (Pay-As-You-Go)
- Χρηματοδοτείται η συνταξιοδοτική δαπάνη και από φορολογικά έσοδα
Διαφοροποιήσεις:
- Προκαθορισμένες παροχές (DB) ή εισφορές (DC)
- Νοητή κεφαλαιοποίηση (NDC)
- Εθνική σύνταξη ως ενιαίο ελάχιστο επίπεδο παροχών για όλους
- Βαθμός ανταποδοτικότητας εισφορών
Κεφαλαιοποιητικό μοντέλο
- Οι συνταξιοδοτικές εισφορές συγκεντρώνονται κατά την διάρκεια του εργασιακού βίου σε ατομικούς λογαριασμούς και επενδύονται
- Οι παροχές κάθε συνταξιούχου πληρώνονται από τις αποταμιεύσεις του (αρχικό κεφάλαιο συν επενδυτική απόδοση)
Διαφοροποιήσεις:
- Υποχρεωτικός ή προαιρετικός χαρακτήρας
- Επαγγελματικά ταμεία ή ιδιωτικές εταιρείες
- Φορολογικά κίνητρα
- Συμμετοχή του εργοδότη
Συνδιασμός διανεμητικού & κεφαλαιοποιητικού χαρακτήρα
Το υβριδικό σύστημα μεταξύ 1ου και 2ου πυλώνα, που καλείται «νοητή κεφαλαιοποίηση» (NDC), θεωρείται ενδιάμεσο των δύο βασικών συστημάτων συνταξιοδοτικής παροχής (διανεμητικού και κεφαλαιοποιητικού). Από το κεφαλαιοποιητικό σύστημα δανείζεται τον τρόπο υπολογισμού της σύνταξης, ενώ από το διανεμητικό δανείζεται τη λογική της διανομής (οι τρέχουσες εισφορές διανέμονται άμεσα ως συντάξεις σε μια χρονική περίοδο). Συγκριτικά, το σύστημα NDC μπορεί δυνητικά να αποτελέσει λύση σε μια μεταρρυθμιστική προσπάθεια διανεμητικού συστήματος, το οποίο έχει αρχίσει να δημιουργεί ελλείμματα, εφόσον όμως υπάρχει θετικό οικονομικό κλίμα (ανάπτυξη) στη χώρα εφαρμογής. Δεν αποτελεί δηλαδή καλή λύση το σύστημα NDC εκεί όπου τα ελλείμματα έχουν οδηγήσει μια χώρα ήδη σε ύφεση. Σε αυτή την περίπτωση, οφείλει να επιτευχθεί πρώτα ανάπτυξη στη χώρα πριν εφαρμοστεί το σύστημα αυτό.
Συμπέρασμα συντάκτη
Καταλήγοντας, το συμπέρασμα στο οποίο εμείς καταλήγουμε είναι ότι με τα ποσοστά αναπλήρωσης από τον 1ο πυλώνα να έχουν υποχωρήσει σχεδόν στα μισά από το 2009 και μετά, η ανάγκη ενημέρωσης του κόσμου για την Επαγγελματική & Ιδιωτική Ασφάλιση είναι απαραίτητη προκειμένου να δημιουργηθεί το περιβάλλον μέσα από το οποίο ο καθένας θα μπορεί να υπολογίσει το ποσοστό συνταξιοδοτικής αναπλήρωσης που επιθυμεί ή έχει την οικονομική δυνατότητα, αξιοποιώντας κάθε διαθέσιμη επιλογή. Είτε αυτή αφορά τη συμμετοχή του σε ένα νέο Επαγγελματικό Ταμείο ή τη σύναψη συνταξιοδοτικού προγράμματος με Ασφαλιστική Εταιρεία.
*Όι περισσότερες πληροφορίες του άρθρου και τα σχετικά στοιχεία έχουν αλιευτεί από την πρόσφατη μελέτη του ΙΟΒΕ για λογαριασμό του ΕΛ.Ε.Τ.Ε.Α με τίτλο: “Επαγγελματική ασφάλιση στην Ελλάδα: Προκλήσεις και προοπτικές”
