Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες η παγκόσμια οικονομία γνώρισε σημαντική ανάπτυξη. Ένας από τους βασικούς λόγους ήταν τα χαμηλά επιτόκια δανεισμού και κυρίως τα τελευταία 15 χρόνια όπου τα επιτόκια των κεντρικών τραπεζών ήταν σχεδόν στο μηδέν. Το 2024 θεωρείται το τέλος ενός μεγακύκλου της οικονομίας διάρκειας 56 ετών που ξεκίνησα από το 1968. Τα πρώτα 28 χρόνια, οι οικονομίες βρέθηκαν αντιμέτωπες με σημαντικά προβλήματα και αναγκάστηκαν να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες. Κύριο πρόβλημα ήταν ο πληθωρισμός όπου η αμερικανική κεντρική τράπεζα χρειάστηκε να αυξήσει τα επιτόκια στο 19% και να φτάσει το 1980 για να αρχίσει η μείωση του πληθωρισμού.
του Ατσαλάκη Γιώργου, Οικονομολόγου, Αναπληρωτή Καθηγητή, Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης (Περιοδικό Ειδική Έκδοση Μεσίτες και Πράκτορες 2024)
Η πετρελαϊκή κρίση του 1973 και ο πόλεμος της μέσης Ανατολής συνέβαλαν στην τροφοδότηση του τότε πληθωρισμού. Από το έτος 1996 με τη συμβολή της πληροφορικής και άλλων νέων τεχνολογιών ξεκίνησαν 28 χρόνια έντονης οικονομικής ανάπτυξης παγκοσμίως. Καθώς ο μεγάκυκλός της οικονομίας έφτανε στο τέλος του, αρκετές κρίσεις εμφανίστηκαν οι οποίες επιταχύνθηκαν με την εμφάνιση του κορωνοϊού. Βρισκόμαστε στην αρχή ενός νέου κύκλου που ήδη έχουν εμφανιστεί παρόμοια προβλήματα με την αρχή του προηγούμενο κύκλου, όπως ο πληθωρισμός, πόλεμος στη μέση Ανατολή και στην Ουκρανία, στασιμοπληθωρισμός, μείωση της παραγωγικότητας, γεωπολιτικές εντάσεις κλπ.
Η Κίνα ακολουθώντας το μοντέλο της Ιαπωνίας στήριξε την οικονομική της ανάπτυξη στα εξαγωγικά εμπορικά πλεονάσματα. Η μέθοδος όμως αυτή όπως έδειξε και το παράδειγμα της Ιαπωνίας δημιουργεί τεράστια προβλήματα όταν οι οικονομίες φτάνουν στο τέλος του μεγάλου κύκλου. Η Ιαπωνία μετά το 1945 ακολούθησε αυτή τη μέθοδο ανάπτυξης της οικονομίας της, έως ότου έφτασε σε αποπληθωρισμό και από το 1995 δεν μπορεί να ξεπεράσει το ΑΕΠ των 5 δις. Ενώ μέχρι το 1990, ήταν 32 Ιαπωνικές εταιρείες στην λίστα των 50 μεγαλύτερων επιχειρήσεων του κόσμου, σήμερα έχει μόνο μία την Toyota στην 42η θέση. Η Κίνα βρίσκεται ήδη σε αποπληθωρισμό ακολουθώντας την πορεία της Ιαπωνίας. Η Κίνα έχει καταφέρει κυρίως μέσω του αθέμιτου ανταγωνισμού να δημιουργήσει εξαγωγικά πλεονάσματα της τάξεως των 840 δισεκατομμυρίων το 2022, εκ των οποίων τα 380 δις προέρχονται από το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ και τα 395 δις προέρχονται από το εμπορικό έλλειμμα της ευρωπαϊκής ένωσης. Ο αθέμιτος ανταγωνισμός της Κίνας γίνεται μέσω του τεχνικά υποτιμημένου γουάν ώστε να κάνει τις εξαγωγές της πιο φθηνές και να αποτρέπει τους κινέζους να κάνουν εισαγωγές. Επίσης εκμεταλλεύεται το υψηλό κόστος που συνεπάγονται τα προϊόντα που παράγονται στις ΗΠΑ και στην ΕΕ λόγω των περιβαλλοντικών κανονισμών. Η Κίνα πουλάει φθηνά τα προϊόντα της καθόσον παράγει το 65% της ενέργεια της από κάρβουνο και μολύνει την ατμόσφαιρα εκπέμποντας το 32% των παγκόσμιων καυσαερίων.
Για να έχει όμως η Κίνα τόσο τεράστια εμπορικά πλεονάσματα θα πρέπει η οικονομία της Ευρώπης και των ΗΠΑ να έχουν τη δυνατότητα να χρηματοδοτούν τα δικά τους τεράστια εμπορικά ελλείμματα. Την περίοδο των τελευταίων 20 ετών η χρηματοδότηση των εμπορικών ελλείμματα τους εξαιτίας των χαμηλών επιτοκίων δεν ήταν τόσο δύσκολη. Σήμερα όμως με τα πενταπλάσια επιτόκια σε σχέση με το παρελθόν, τόσο οι ΗΠΑ όσο και η ευρωπαϊκή ένωση αναζητούν τρόπους μείωσης των εμπορικών ελλειμμάτων. Προσπαθούν να αλλάξουν τις χώρες από τις οποίες προμηθεύονται αγαθά και αναζητούν χώρες που είναι διατεθειμένες να ανταλλάσσουν εισαγωγές ώστε να περιορίζονται τα εμπορικά ελλείμματα. Ήδη οι ΗΠΑ για το 2023 εισήγαγαν για πρώτη φορά περισσότερα αγαθά από το Μεξικό πάρω από την Κίνα. Το Μεξικό αυξάνει τις εισαγωγές του από τις ΗΠΑ και έτσι μειώνεται το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ. Η Γερμανία η άλλη χώρα που έχει στηρίξει την ανάπτυξη της στο εξαγωγικά εμπορικά πλεονάσματα αρχίζει και έχει τα πρώτα σημαντικά προβλήματα.
Το παγκόσμιο χρέος έχει ξεπεράσει κατά τρεις φορές το παγκόσμιο Α.Ε.Π. των 100 τρισεκατομμυρίων. Το κόστος εξυπηρέτησης ενός τέτοιου χρέους με τετραπλάσια και πενταπλάσια επιτόκια θα οδηγήσει σε οικονομική στενότητα πολλές οικονομίες αλλά και πολλές επιχειρήσεις. Οι οικονομίες ήδη βρίσκονται αντιμέτωπες με τεράστια οικονομικά προβλήματα, σε μια κατάσταση στασιμοπληθωρισμού και με κορεσμένη παραγωγικότητα, καθώς οι υπάρχουσες τεχνολογίες έχουν εξαντλήσει την δυνατότητα να αυξάνουν την παραγωγικότητα. Ενδεικτικό είναι ότι οι νέες ετήσιες εκδόσεις των κινητών τηλεφώνων, δεν διαφέρουν καθόλου τις προηγούμενες εκδόσεις.
Τέτοιες οικονομικές συνθήκες δίνουν τροφή για την εμφάνιση ακραίων λαϊκιστών πολιτικών ηγετών και από τα δυο άκρα, οι οποίοι δεν διστάζουν να εξαπατούν τους πολίτες με υποσχέσεις, οι οποίες δεν είναι εφικτό να εφαρμοστούν. Οι υποσχέσεις αυτές δείχνουν την ανικανότητα αυτών των ηγετών να διεκδικήσουν την εξουσία υπό ομαλές συνθήκες. Περιμένουν την αναταραχή για να ξεγελάσουν τους πολίτες και να υφαρπάξουν την ψήφο τους. Σε αυτούς δίνουν περαιτέρω τροφή οι κυβερνώντες ηγεσίες, οι οποίες λόγω ανεπάρκειας, αδυνατούν να αντιληφθούν την πολυπλοκότητα των προβλημάτων, και δεν έχουν το σθένος και την τόλμη να αντιμετωπίσουν τα σύγχρονα προβλήματα.
Ένας ακόμα κίνδυνος προστίθεται από την πολιτιστική διαμάχη αρκετών πολιτισμών κατά του δυτικού πολιτισμού που κυβερνάται με δημοκρατικά πολιτεύματα που προστατεύουν τις ατομικές ελευθερίες και τα δικαιώματα των πολιτών. Η διαμάχη αυτή ενισχυμένη από θρησκευτικά χαρακτηριστικά, σε αρκετές περιπτώσεις παίρνει ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις και γίνεται ολοένα και πιο ευδιάκριτη. Οι τρέχουσες πολεμικές συγκρούσεις αντανακλούν αυτή την διαμάχη. Πολλές χώρες του τρίτου κόσμου απέκτησαν πλούτο είτε μέσω εμπορικών εξαγωγικών πλεονασμάτων, είτε μέσω εξαγωγών πρώτων υλών. Το σύστημα όμως της αυταρχικής διακυβέρνησης που έχουν, κρατά τον πλούτο για τον εαυτό τους και τους ολιγάρχες και σχεδόν τίποτα δεν φτάνει στους λαούς τους, οι οποίοι εξακολουθούν να υποφέρουν και να ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας σε μεγάλα ποσοστά. Το χειρότερο δε είναι ότι αυτό τον πλούτο το μετατρέπουν σε πολεμικούς εξοπλισμούς αφήνοντας το λαό τους εξαθλιωμένο. Και όπως είπε ο Θουκυδίδης δυόμιση χιλιάδες χρόνια πριν, όποιος αποκτά η στρατιωτική ισχύει θα την χρησιμοποιήσει στον πρώτο του γείτονα την κατάλληλη στιγμή. Οι αυταρχικές κυβερνήσεις των χωρών αυτών, υπό το βάρος των οικονομικών προβλημάτων και για να αποτρέψουν την ανατροπή τους, από τους εξαθλιωμένους λαούς τους, σύντομα θα «εξάγουν» την εσωτερική κρίση με επιθετικές ενέργειες.
Η έλλειψη συνεργασίας για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και η πολιτική εκμετάλλευση της αγωνίας των πολιτών να προστατευτούν από τις φυσικές καταστροφές που ολοένα εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα, αποτελεί ακόμα ένα νέο κίνδυνο για την ανθρωπότητα και δίνει τροφή και πάλι στους λαϊκιστές. Η ανάγκη για ενεργειακή και επισιτιστική ασφάλεια ολοένα και μεγαλώνει. Ο ελλιπής σχεδιασμός προς την πράσινη μετάβαση και το υψηλό κόστος που συνεπάγεται ο εξηλεκτρισμός και το κόστος των επενδύσεων για νέα δίκτυα διανομής καθιστά ολοένα και πιο ακριβή την ενέργεια και συμβάλλει στον πληθωρισμό, την μεγαλύτερη μάστιγα των φτωχών ανθρώπων.
Η διαφαινόμενη πολιτιστική διαμάχη και ο αθέμιτος ανταγωνισμός της Κίνας δεν βοηθάει στην κατεύθυνση της παγκόσμιας συνεργασίας που απαιτείται για την χρήση καθαρών πηγών ενέργειας με αποτέλεσμα τα προβλήματα της κλιματικής αλλαγής να επιδεινώνονται με το πέρασμα του χρόνου. H δε μονομερή αντιμετώπιση του φαινομένου κύριος από τις δυτικές οικονομίες τις οδηγεί εκτός αγοράς εξαιτίας του υψηλού κόστους παραγωγής που συνεπάγεται η συμμόρφωση με τις περιβαλλοντικές απαιτήσεις.
Το δημογραφικό πρόβλημα έχει ως συνέπεια την έλλειψη προσωπικού πράγμα το οποίο δεν μπορεί να λυθεί από την μετανάστευση και κυρίως από μετανάστευση που δεν αφομοιώνεται στις τοπικές κοινωνίες.
Στις επόμενες 2-3 δεκαετίες, τα νοικοκυριά, οι επιχειρήσεις και τα κράτη πρέπει να επιτύχουν θεμελιώδεις αλλαγές. Αναλύοντας τα παραπάνω δεδομένα πρέπει να προβλέψουν τους κινδύνους και τις ευκαιρίες και να σχεδιάσουν στρατηγικές ώστε να προσαρμοστούν και να αντέξουν μέχρι να έρθει το ανοδικό μέρος του μακροχρόνιου οικονομικού κύκλου. Η υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών με κυρίαρχες την τεχνητή νοημοσύνη, την τρισδιάστατη εκτύπωση, τις τεχνολογίες νέων υλικών, την βιοτεχνολογίας κλπ., θα αυξήσουν την παραγωγικότητα της οικονομίας, θα εξοικονομήσουν χρόνο εργασίας και θα λύσουν το πρόβλημα της έλλειψης προσωπικού. Επίσης μαζί με την έλευση της ενέργειας από πυρηνική σύντηξη κοντά στο 2040 θα λύσουν το πρόβλημα της μόλυνσης με καυσαέρια του περιβάλλοντος.
Το ζητούμενο είναι μέχρι τότε να μη κυριαρχήσουν λαϊκίστικες ηγεσίες που θα αλώσουν τις χώρες τους εκ των έσω. Σήμερα οι χώρες χρειάζονται κυβερνήτες με όραμα, εξαιρετικές ικανότητες και κοινή λογική, για να δρομολογήσουν την λύση των παραπάνω προβλημάτων για να εξασφαλίσουν την ευημερία των λαών τους. (Περισσότερη εις βάθος ανάλυση των προβλημάτων στο βιβλίο : «Προβλέψεις στην οικονομία και στις νέες τεχνολογίες» συγγραφείς Γ.& Ι. Ατσαλάκης, εκδόσεις Μπαρμπουνάκης).
