του Eric Kraus. Γιατί η Ελλάδα δεν πρέπει να σκέπτεται το Παράδειγμα της Ρωσίας, 28 Ιουνίου 2011. Κάποιοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι η Ελλάδα θα πρέπει να ακολουθήσει το παράδειγμα της Ρωσίας και να σωθεί καταφεύγοντας στην στάση πληρωμών, την υποτίμηση και την αναδιάρθρωση – υποθέτοντας ότι, όπως η Ρωσία, έτσι και η Ελλάδα θα ανακάμψει σύντομα, επωφελούμενη από την αιφνίδια ανταγωνιστικότητα του νομίσματος, την ελάφρυνση του χρέους ακόμη και από τη δυνατότητα να δανειστεί ξανά από τις διεθνείς χρηματαγορές. Στην πραγματικότητα, αυτή η πρόταση είναι σχεδόν γελοία άστοχη, καθώς δεν συνυπολογίζει τις θεμελιώδεις διαφορές μεταξύ των δύο χωρών. Όπως και η Ρωσία το 1998, η Ελλάδα έχει σήμερα να αντιμετωπίσει την κρίση χρέους, την ανελαστικότητα του νομίσματος και μία οικονομία που δεν έχει αναμορφωθεί και στηρίζεται σε ένα δυσλειτουργικό φορολογικό σύστημα. Ωστόσο, οι ομοιότητες σταματούν εκεί. Η Ρωσία είχε πληθυσμό 15 φορές μεγαλύτερο από της Ελλάδας, ενώ διέθετε και την κληρονομιά των Σοβιετικών βιομηχανικών υποδομών που λειτουργούσαν σχεδόν χωρίς καμία εξάρτηση από τη Δύση. Μετά την υποτίμηση και τη στάση πληρωμών το 1998, το υποτιμημένο ρούβλι έκανε ξαφνικά τη βιομηχανία της Σοβιετικής περιόδου ανταγωνιστική καθώς οι εισαγωγές εκτοπίστηκαν και τελικά η Ρωσία επωφελήθηκε από τη βαθιά εσωτερική αγορά και την πλήρη αυτάρκεια σε κεφαλαιώδους σημασίας πόρους – ιδιαίτερα στην ενέργεια.
Μετά την κρίση του 1998 η μείωση των εισαγωγών τροφοδότησε την ανάπτυξη της βιομηχανικής παραγωγής. Κι έπειτα, η άνοδος των τιμών του πετρελαίου σε συνδυασμό με την ορθοφροσύνη της οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης του Βλαντιμίρ Πούτιν, οδήγησαν στα “δίδυμα πλεονάσματα” – τόσο ο προϋπολογισμός όσο και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών παρουσίασαν τεράστιο πλεόνασμα καθώς το κράτος απέσπασε από την ολιγαρχία τη μερίδα του λέοντος των εσόδων από την πώληση του πετρελαίου.
Το σημαντικότερο, η Ρωσία ποτέ δεν κήρυξε στάση πληρωμών των ευρωομολόγων της. Η στάση πληρωμών του 1998 αφορούσε μόνο στο εσωτερικό χρέος που ήταν σε ρούβλια, ενώ τα ευρωομόλογα εξυπηρετήθηκαν με συνέπεια ακόμη και στην καρδιά της κρίσης. Το αποτέλεσμα ήταν ότι δεν υπήρξαν παρά ελάχιστοι επενδυτές που προσπάθησαν διά της νομικής οδού να κατάσχουν ρωσικά περιουσιακά στοιχεία στο εξωτερικό. Σε αντιδιαστολή, η Αργεντινή είχε παραλύσει από τις αγωγές που υπέβαλλαν όσοι αρνήθηκαν να αποδεχθούν την αναδιάρθρωση του χρέους της. Οκτώ χρόνια μετά τη στάση πληρωμών, η Αργεντινή αδυνατεί να απευθυνθεί στις διεθνείς αγορές για δανεισμό από τον φόβο της κατάσχεσης των χρημάτων του δανείου από τα δικαστήρια της Νέας Υόρκης.
Φυσικά, το χρέος της Ελλάδας δεν είναι σε “τοπικό νόμισμα” στο οποίο να κηρύξει στάση πληρωμών – όλο το χρέος της είναι ομολογιακό και αν αποτύχει να το αποπληρώσει θα προκληθούν αλλεπάλληλες αθετήσεις ελληνικών στοιχείων. Η Ελλάδα δεν διαθέτει σημαντική βιομηχανία παραγωγής καταναλωτικών αγαθών ή φυσικούς πόρους ή τη δυνατότητα να κλείσει τα σύνορά της και να λειτουργήσει βασιζόμενη μόνο στους δικούς της πόρους. Η Ελλάδα πρέπει να συνεχίσει να εισάγει ενέργεια και βασικά τρόφιμα και κατά συνέπεια χρειάζεται πρόσβαση στις διεθνείς αγορές. Με πληθυσμό μόλις 10 εκατομμυρίων, δεν υπάρχει πιθανότητα ούτε να επιδείξει μια ξαφνική αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής ούτε να αναπτύξει σαν από θαύμα τα τεράστια αποθέματα υδρογονανθράκων της Ρωσίας ή τα πλούσια αγροτικά εδάφη της Αργεντινής με τις τεράστιες εξαγωγές σόγια.
Αν και ακαταμάχητα διασκεδαστικό, το παιχνίδι των επικρίσεων είναι ανώφελο. Η οικονομία της Ελλάδας μέχρι και τη δεκαετία του 1980 ήταν ουσιαστικά τριτοκοσμική, όμως η προσχώρησή της πρώτα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στη συνέχεια στην Ευρωζώνη, οδήγησε σε εκρηκτική αύξηση του φαινομενικού πλούτου χωρίς αντίστοιχες δομικές μεταρρυθμίσεις. Η υιοθέτηση του ευρώ το 2000, επέτρεψε στην Ελλάδα να ξεκινήσει ένα κύμα δανεισμού, στην ουσία με Γερμανικά επιτόκια, χρηματοδοτώντας την εκρηκτική ανάπτυξη στην εισαγωγή καταναλωτικών αγαθών και στρατιωτικού υλικού, και πάλι κυρίως από τη Γερμανία. Σε πρόσφατη επίσκεψή μου στην Αθήνα, διαπίστωσα ότι τα ταξί είναι πιο σύγχρονα από της Φρανκφούρτης – κυρίως τελευταία μοντέλα Mercedes.Με το σκάνδαλο της Siemens αποκαλύφθηκαν δωροδοκίες δεκάδων εκατομμυρίων δολαρίων που διοχετεύθηκαν για να κλείσουν κάποιες από αυτές τις πωλήσεις.
Όπως και η Ρωσία, η Ελλάδα έχει ιστορικό αντίστασης στους φοροεισπράκτορες κατά την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας και όπως και η Αργεντινή, ένα πολιτικό σύστημα που βασίζεται στις πελατειακές σχέσεις με τους πολίτες, στον νεποτισμό και στον “Περονισμό” – την εξασφάλιση κοινωνικής ειρήνης μέσω απασχόλησης στο Δημόσιο. Με τη Ρωσία και την Αργεντινή, η Ελλάδα έχει ακόμη ένα κοινό: σοβαρό πρόβλημα διαφθοράς. Η Ελλάδα έχει ισχνή βιομηχανία, περιορισμένες αγροτικές εκτάσεις, ενώ το ακαθάριστο εθνικό προϊόν βασίζεται στον τουρισμό, τη ναυτιλία και την παροχή υπηρεσιών, τομείς που ελάχιστα θα ωφεληθούν από μία υποτίμηση.
Ενώ η στάση πληρωμών της Ρωσίας αποδείχθηκε τελικά λιγότερο καταστρεπτική σε σύγκριση με τις προβλέψεις, την περίοδο εκείνη το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα ήταν πολύ λιγότερο διασυνδεδεμένο. Ακόμη και έτσι, πυροδότησε την κατάρρευση του κεφαλαίου αντιστάθμισης κινδύνου Long Term Capital Management. Μόνο η άμεση παρέμβαση της Federal Reserve of New York απέτρεψε το είδος της κρίσης που βιώσαμε δέκα χρόνια αργότερα με την κατάρρευση της Lehman Brothers. Αν και η διάσωση της Lehman πριν την κατάρρευσή της θα είχε υψηλό κόστος, θα ήταν ωστόσο ασήμαντο σε σύγκριση με το κόστος αποκατάστασης της ζημιάς που προκλήθηκε – κόστος που θα συνεχίσει να επιβαρύνει και τα επόμενα χρόνια.
Η κήρυξη στάσης πληρωμών από την Ελλάδα θα ήταν περισσότερο καταστροφική για την παγκόσμια οικονομία σε σύγκριση με της Lehman. Ο λόγος δεν είναι τόσο το μέγεθος του Ελληνικού χρέους – ένα διαχειρίσιμο χρέος 312 δισ. ευρώ, ή κατά τι λιγότερο από το χρέος που οι ΗΠΑ αναγκάστηκαν να διαγράψουν κατά τη διάσωση των κολοσσών στεγαστικών δανείων Fannie Mae και Freddie Mac – αλλά η πληγή των σύγχρονων χρηματοοικονομικών: το φαινόμενο της “μόλυνσης”. Αν η Ελλάδα κήρυττε στάση πληρωμών τη Δευτέρα, μέχρι την Τετάρτη θα είχαν ακολουθήσει η Ιρλανδία και η Πορτογαλία και μέχρι την Παρασκευή οι βάρβαροι θα ήταν προ των πυλών της Μαδρίτης. Αυτοί που φαντάζονται ότι το κύμα της καταστροφής θα περιοριστεί στην Ευρώπη, θα ξαφνιαστούν δυσάρεστα. Όπως μεγάλο μέρος του χρηματοοικονομικού κλάδου της Ευρώπης συγκλονίστηκε από την κρίση των στεγαστικών δανείων χαμηλής εξασφάλισης που ξέσπασε το 2008 στις ΗΠΑ, έτσι και τώρα οι ΗΠΑ βρίσκονται στο έλεος όσων συμβαίνουν στη Γηραιά Ήπειρο. Σύμφωνα με την Fitch Ratings, 50% των κεφαλαίων της χρηματαγοράς των ΗΠΑ είναι τοποθετημένα στα βραχυπρόθεσμα εμπορικά χρεόγραφα των Ευρωπαϊκών τραπεζών, ενώ η έκθεση των τραπεζών των ΗΠΑ σε ασφάλιστρα κινδύνου (CDS) εκτιμάται σε 1,5 τρισ. δολάρια.
Η Γερμανία και οι βόρειοι γείτονές της έχουν δύο εναλλακτικές λύσεις: μία ακριβή διάσωση, ή την (ακόμη ακριβότερη) διαίρεση της Ευρώπης σε δύο σπασμένα μισά. Αν και ο λαϊκός τύπος της Γερμανίας ξεχειλίζει από ύβρεις για τους Έλληνες που κάνουν πάρτι χάρη στην απλοχεριά των Γερμανών, η αλήθεια έχει πολύ πιο λεπτές αποχρώσεις. Η χώρα που κυρίως ωφελήθηκε από το ευρώ ήταν η ίδια η Γερμανία, η οποία εφαρμόζοντας το μοντέλο “χρηματοδότησης από τον προμηθευτή” (vendor finance) επωφελήθηκε από την μεγάλη ευρωπαϊκή αγορά για τις εξαγωγές της. Αν μία βαθιά και μακροχρόνια ύφεση στη Νότια Ευρώπη θα ήταν πράγματι καταστροφική για τη Γερμανική βιομηχανία, μία άτακτη έξοδος από το ευρώ θα ήταν ολέθρια.
Με τη σοφία της στερνής γνώσης, είναι προφανές ότι η είσοδος της Ελλάδας στην ευρωζώνη ήταν ένα πανάκριβο λάθος που προκλήθηκε από άστοχη ιδεολογία. Η νομισματική ένωση χωρίς δημοσιονομική και οικονομική ενσωμάτωση είναι καταδικασμένη σε αποτυχία. Κατά συνέπεια, η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με μία προφανή επιλογή: είτε την ασυγκράτητη διολίσθηση σε χρηματοοικονομική κρίση και κατάρρευση ή μία σταδιακή στροφή προς εντονότερη ομοσπονδιοποίηση. Παρά τις προφανείς πολιτικές δυσκολίες, είναι αναμφισβήτητο ότι η δεύτερη επιλογή είναι αυτή που θα επικρατήσει.
Αυτό είναι ευοίωνο για τους Έλληνες. Μετά από μία στάση πληρωμών η Ελλάδα θα ήταν η Ρωσία χωρίς το πετρέλαιο και τους πόρους, ή ίσως ακριβέστερα, η Αργεντινή χωρίς τη σόγια. Το Ελληνικό τραπεζικό σύστημα θα εξαφανίζονταν, η χώρα δεν θα μπορούσε να πληρώσει για την εισαγωγή ζωτικών ειδών και δεδομένου ότι ο Μαρξισμός δεν έχει χάσει ακόμη το κύρος του στην Ελλάδα όπως έχει συμβεί στην Ευρώπη ή τη Ρωσία, η πολιτική έκβαση θα ήταν απρόβλεπτη. Από μία παγκόσμια οπτική, η βασική διαφορά είναι ότι ενώ και η Ρωσία και η Αργεντινή μπορούσαν να χρεοκοπήσουν χωρίς να υπάρξει σημαντικός αντίκτυπος στο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα, μία Βαλκανική χώρα περίπου 10 εκατομμυρίων κατοίκων απειλεί σοβαρά τον πλανήτη με επανάληψη της κρίσης του 2008. Θα ήταν φθηνότερο για την Ευρώπη να πληρώσει το χρέος της Ελλάδας παρά να προσπαθήσει να αποκαταστήσει τις ζημιές. Και μάλιστα, όταν οι πυροσβέστες θα έχουν φύγει, ίσως πρέπει οι αρχιτέκτονες να πιάσουν δουλειά για να αναμορφώσουν ένα παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα που σήμερα μπορούμε να το περιγράψουμε σαν “ατύχημα που κάπου πρόκειται να συμβεί.”
Ο Eric Kraus, είναι ανεξάρτητος Σύμβουλος στη Μόσχα και από το 1997 επιμελείται τον ιστότοπο “Truth and Beauty (and Russian Finance)” (www.truthandbeauty.ru).
